Υπόθεση SNOWDEN: Αδιάκοπη παρακολούθηση χωρίς σύνορα (Ευρυδίκη Μπέρση)

(Πηγή: «Κ» ένθετο περιοδικό της «Καθημερινής» 7/7/2013)

Οι αποκαλύψεις του πρώην υπαλλήλου της NSA δείχνουν όχι μόνο την τρομακτική κλίμακα της παρακολούθησης των επικοινωνιών, αλλά και ότι ο καθένας μας, όπου κι αν ζει, είναι δυνητικά ύποπτος για την κυβέρνηση των ΗΠΑ.

«In God we trust. Everyone else, we monitor» (Εμπιστευ­όμαστε τον Θεό. Όλους τους υπόλοιπους τους παρακολουθούμε). To σλό­γκαν στο γραφείο συνεργάτη της NSA είναι παλιό, η παρακολούθηση των πάντων από την ισχυρότερη υπηρεσία αντικατασκοπίας στον πλανήτη, όμως, όσο περνά ο καιρός γίνεται όλο και λιγότερο σχήμα λόγου. Διαχειριζόμενος τα δίκτυα υπολογιστών της NSA, ο 30xρovos Έντουαρντ Σνόουντεν ήταν σε θέση να αντιληφθεί τις τερατώδεις δυνατότητές τους - και αποφάσισε να τινάξει τη ζωή του στον αέρα προκειμένου να τις αποκαλύψει. Ο καταιγισμός των απόρρητων εγγράφων της NSA που έδωσε ο Σνόουντεν στον διεθνή Τύπο μπορεί να συνοψιστεί σε μία φράση. Μια υπηρεσία που υπόκειται στο υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ και έχει επίσημη αποστολή να αποκρυπτογραφεί εχθρικά σήματα σε καιρό πολέμου, λειτουργεί σε καιρό ειρήνης ωσάν ο εχθρός της να ήταν οι πολίτες. Οι πολίτες της χώρας της και του υπόλοιπου πλανήτη.

Όλες οι μυστικές υπηρεσίες κατασκοπεύουν και όλες προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τη δύναμή τους με τρόπους που δεν έχουν τη συγκατάθεση του μέσου πολίτη. Αλλά αυτό που αποκαλύπτει ο Σνόουντεν για την NSA παραπέμπει σε μια εντελώς διαφορετική κλίμακα. («Κι εμείς “ψαρεύουμε”», είπε ο Γάλλος αναλυτής Φρανσουά Εζμπούρ, «αλλά ψαρεύουμε με καμάκι, ενώ οι Αμερικανοί έχουν γιγάντια δίχτυα που σαρώνουν τα πάντα»). Και τα δίχτυα όλο και απλώνονται. Στη συνέντευξη με την οποία εξήγησε την πράξη του, ο Σνόουντεν επισήμανε με τρόμο ότι οι δυνατότητες αυτών των συστημάτων αυξάνονται «κατά αρκετές τάξεις μεγέθους κάθε χρόνο».

Με τα λόγια του Τόμας Ντρέικ, άλλου πρώην υπαλλήλου της NSA που αρνήθηκε να συμβάλει στην οικοδόμηση του Μεγάλου Αδελφού, η NSA είναι «ένας γιγάντιος, συστημικής κλίμακας και βιομηχανικών διαστάσεων θεσμοποιημένος Λεβιάθαν κρατικής παρακολούθησης, που έχει σαφώς ξεφύγει από την αρχική εντολή της αντιμετώπισης της τρομοκρατίας».

 

Οι κυβερνήσεις έχουν συναινέσει

Η NSA υποστηρίζει ότι οι γιγάντιες βάσεις δεδομένων με τα στοιχεία επικοινωνιών όλου του αμερικανικού πληθυσμού (ποιοί μίλησαν με ποιους και πού βρίσκονταν στη διάρκεια του τηλεφωνήματος, ποιοί μίλησαν με αυτούς με τους οποίους μίλησαν οι πρώτοι, ποιός είναι ο γιατρός, ο λογιστής, ο ιερέας, ο πολιτικός φίλος ποιού, κ.λπ.) έχουν καταγραφεί «εν παρόδω», καθώς η υπηρεσία παρακολουθεί ξένους στόχους. Για όλους εμάς, βέβαια, τους εκτός ΗΠΑ, δεν απαιτούνται καν τέτοιου είδους δικαιολογίες. «Η συνταγματική υποχρέωση προστασίας της ιδιωτικής ζωής δεν είναι διεθνής συνθήκη», είπε ο πρώην επικεφαλής της NSA Μάικλ Χάιντεν.

Ο διαχωρισμός ανάμεσα στην NSA και τις μυστικές υπηρεσίες άλλων χωρών δεν είναι βέβαια τόσο στεγανός όσο άφησε να εννοηθεί η ιερή αγανάκτηση της Ευρώπης, όταν αποκαλύφθηκε η ύπαρξη κοριών στα γραφεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και σε 38 πρεσβείες. Ευρωπαίοι ηγέτες που δήλωσαν εξοργισμένοι για την αδιακρισία της NSA εις βάρος των διπλωματών τους έχουν συγκατανεύσει στη χρήση των εργαλείων της εναντίον και των δικών τους πολιτών.

«Η αρχή ότι οι υπηρεσίες κάθε χώρας δεν παρακολουθούν τους δικούς τους πολίτες φαίνεται ότι έχει ξεπεραστεί στον κόσμο των παγκοσμιοποιημένων επικοινωνιών και των παγκοσμιοποιημένων παρακολουθήσεων», έγρα­ψαν οι δημοσιογράφοι του περιοδικού Σπίγκελ που διάβασαν τα έγγραφα του Σνόουντεν. «Η βρετανική GCHQ επιτρέπεται να παρακολουθήσει τους πάντες πλην Βρετανών, η αμερικανική NSA τους πάντες πλην Αμερικανών και η γερμανική BND τους πάντες πλην Γερμανών». Συνεργαζόμενες, δημιουργούν μια μήτρα για την «παρακολούθηση χωρίς σύνορα».

Περίοπτη θέση στο δίκτυο αυτό καταλαμβάνει η Βρετανία, η οποία έχει τοποθετήσει συσκευές καταγραφής στα καλώδια οπτικών ινών που συνδέουν την Ευρώπη με την Αμερική. Η Αγγλία, ο Καναδάς, η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία σχηματίζουν (μαζί με τις ΗΠΑ) τα περίφημα «πέντε μάτια», ανάμεσα στα οποία η συνεργασία είναι τόσο στενή που η NSA κρίνει την παρακολούθηση των κυβερνήσεων σχεδόν περιττή. Αντιθέτως, όλη η υπόλοιπη Ευρώπη ανήκει στις χώρες «τρίτης κατηγορίας», οι οποίες και συνεργάζονται, και παρακολουθούνται. Στο δικαιολογημένο ερώτημα της γερμανικής κοινής γνώμης πόσα από τα 500 εκατομμύρια στοιχεία επικοινωνιών που συγκεντρώνει κάθε μήνα η NSA στη χώρα τα καταγράφει από μόνη της και πόσα σε συνεργασία με τη γερμανική BND δεν αναμένεται να δοθεί απάντηση...


Καμία προστασία


Η NSA δεν διαβάζει όλο τον όγκο των πληροφοριών που συλλέγει - και ούτε χρειάζεται. Ο στόχος είναι οργανώνει και να φυλάσσει τις πληροφορίες έτσι ώστε ανά πάσα στιγμή αν ενδιαφερθεί για οτιδήποτε, να πηγαίνει πίσω στο χρόνο ανασυνθέτοντας επικοινωνίες και σχέσεις που τη στιγμή που καταγράφονταν φαίνονταν εντελώs αδιάφορες. Ελκυστικό, όσο και αντισυνταγματικό. Πουθενά στο αμερικανικό σύνταγμα δεν μπορεί κανείς να ανακαλύψει νομική βάση για τη σαρωτική καταγραφή των επικοινωνιών των πάντων.

«Μετά την 11η Σεπτεμβρίου, η αμερικανική κυβέρνηση απαλλάχθηκε από τα δεσμά του συντάγματος», λέει ο Γουίλιαμ Μπίνι, ο οποίος εκείνη την εποχή εργαζόταν στην NSA αναπτύσσοντας εργαλεία που σάρωναν πληροφορίες χωρίς να τις αποθηκεύουν. Τα εργαλεία του εγκαταλείφθηκαν προς όφελος της μαζικής και αέναης αποθήκευσης. Μετά το 2001, και παρά την αποτυχία της NSA να προλάβει τις επιθέσεις στη Νέα Υόρκη και στο Πεντάγωνο, η χρηματοδότησή της αυξήθηκε αλματωδώς και οι επιθυμίες της γίνονταν πάντοτε σεβαστές. Ο νυν διευθυντής της υπηρεσίας, στρατηγός Κιθ Αλεξάντερ, έχει το παρατσούκλι «αυτοκράτωρ Αλεξάντερ», λόγω της τεράστιας εξουσίας που έχει συγκεντρώσει. Εκτός από διευθυντής της NSA, ο Αλεξάντερ είναι και αρχηγός του επιτελείου ηλεκτρονικού πολέμου των ενόπλων δυνάμεων (Cybercommand). Αυτό το αδιάσπαστο συνεχές, που έχει στο ένα άκρο του το τηλεφώνημα της Αν με την Τζέιν και στο άλλο την εξαπόλυση ηλεκτρονικής επίθεσης εναντίον των υποδομών ξένου κράτους, περνώντας ενδιαμέσως από την παρακολούθηση ομάδων που επικρίνουν τη Wall Street ή εταιρειών που ανταγωνίζονται τις αμερικανικές, δεν μπορεί παρά να γεννά προβληματισμούς.

Το καθεστώς του αδιάκοπου «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» χρησιμεύει ως πρόσχημα για το καθεστώς της αδιάκοπης παρακολούθησης. Το ζήτημα αυτό δεν είναι αδιάφορο ακόμη και για τη συντριπτική πλειονότητα των νομοταγών πολιτών.

Για να ενδιαφερθούν όμως, πρέπει πρώτα να γνωρίζουν τι εξυφαίνεται πίσω από την πλάτη τους. Αυτό ήταν που οδήγησε τον Σνόουντεν να θυσιάσει τα πάντα. Η Ουάσιγκτον προσπαθεί να τον συλλάβει, ώστε να του κλείσει το στόμα, όπως έγινε με το πρότυπό του, τον στρατιώτη Μπράντλεϊ Μάνινγκ, που έδωσε στοιχεία αμερικανικών εγκλημάτων στο Ιράκ και το Αφγανιστάν στην ιστοσελίδα WikiLeaks και έκτοτε σαπίζει στη φυλακή. «Η κυβέρνηση Ομπάμα δεν φοβάται όσους προβαίνουν σε αποκαλύψεις, όπως εμένα, τον Μπράντλεϊ Μάνινγκ ή τον Τόμας Ντρέικ», έγραψε ο Σνόου­ντεν. «Εμείς είμαστε απάτριδες, φυλακισμένοι ή ανήμποροι. Όχι, η κυβέρνηση Ομπάμα φοβάται εσάς. Φοβάται μια ενημερωμένη και οργισμένη κοινή γνώμη, που διεκδικεί τη συνταγματική τάξη που της υποσχέθηκαν. Και καλά κάνει».


Τα e-mails μας στα χέρια ιδιωτών

Αμερικανικές εταιρείες με εκατοντάδες χιλιάδες υπαλλήλους αναλαμβάνουν για λογαριασμό της NSA την επεξεργασία των δεδομένων από ηλεκτρονικές συναλλαγές και επικοινωνίες.

Αν στο παρελθόν οι παρακολουθήσεις ήταν αποκλειστικά υπόθεση της κυβέρνησης, σήμερα τη θέση των γκρίζων απαράτσικ της Στάζι έχουν πάρει καλοπληρωμένα στελέχη εταιρειών που ρουφούν δεκάδες δισ. δολάρια από τον αμερικανικό προϋπολογισμό. «Αν ο Μεγάλος Αδελφός επέστρεφε τον 21ο αιώνα», παρατήρησε ο Τίμοθι Γκάρτον Αε, «θα είχε τη μορφή σύμπραξης δημοσίου - ιδιωτικού τομέα».

Ο Εντουαρντ Σνόουντεν εργαζόταν μεν στις εγκαταστάσεις της NSA, αλλά ήταν υπάλληλος της Booz Allen Hamil­ton, μιας εταιρείας που βασίζει το 99% του τζίρου της σε κυβερνητικά συμβόλαια. Ακόμη και την ταυτότητα που του επέτρεψε να έχει πρόσβαση στην καρδιά των πιο μυστικών κρατικών δικτύων, την εξέδωσε ιδιωτική εταιρεία. Το 2007 το ποσοστό του προϋπολογισμού των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών που χορηγείται σε υπεργολάβους ήταν 70%. Ο ερευνητής - συγγραφέας Τιμ Σόροκ, ειδικός στο outsourcing των μυστικών υπηρεσιών, υπολόγισε ότι από τα περίπου 80 δισ. που ξόδεψαν πέρυσι οι ΗΠΑ για τις μυστικές υπηρεσίες, τα 56 πήγαν σε ιδιωτικές εταιρείες.

Μια βόλτα κοντά στα κεντρικά γραφεία της NSA στην Ανάπολις, αποκαλύπτει ένα ολόκληρο εταιρικό πάρκο υπεργολάβων της υπηρεσίας. Booz Allen Hamilton, SAIC, Raytheon, Northrop Grumman, CSC, L-3 Communication, Engineering Technologies, Praxis, Dell κ.ά. Σύμφωνα με έκθεση του διευθυντή Εθνικής Ασφάλειας Κλάπερ, περίπου 500.000 εργαζόμενοι των εταιρειών αυτών, καθώς και 800.000 κρατικοί υπάλληλοι, έχουν Top Secret Clearance, δηλαδή άδεια πρόσβασης στα άκρως απόρρητα δίκτυα όπου φυλάσσονται τα πιο ευαίσθητα κυβερνητικά έγγραφα αλλά και τα κλειδιά για την πρόσβαση στα e-mails, τα τηλεφωνήματα, στις οικονομικές συναλλαγές και τις ηλεκτρονικές εξομολογήσεις του κάθε πολίτη σε Ευρώπη και ΗΠΑ.

Προκειμένου να μην πνιγεί στον όγκο των δεδομένων που συλλέγει, η NSA μοιράζει αφειδώς συμβόλαια για επεξεργασία, ανάλυση και ταξινόμηση, συμβόλαια για τη συντήρηση και επέκταση των δικτύων της, συμβόλαια για τη διασύνδεση των εγκαταστάσεών της μεταξύ τους. Οι υπεύθυνοι για τον γιγαντισμό αυτό, μόλις λήγει η θητεία τους, συχνά διαβαίνουν την περιστρεφόμενη πόρτα. Το αδιαμφισβήτητο ρεκόρ στον τομέα αυτό το έχει ο Μάικ Μακ Κόνελ, αρχηγός της NSA επί Κλίντον, που μεταπήδησε ως διευθυντικό στέλεχος στην Βοοz, επέστρεψε ως διευθυντής εθνικής ασφαλείας επί Μπους και τώρα είναι πάλι στην Βοοz.

Ο Μάικλ Χάιντεν, διευθυντής της NSA επί Μπους μετά την 11η Σεπτεμ­βρίου, εργάζεται τώρα στον όμιλο Τσέρτοφ - την εταιρεία συμβούλων εθνικής ασφαλείας που ίδρυσε ο πρώην υπουργός Εθνικής Ασφαλείας Μάικλ Τσέρτοφ. Αν η NSA θέλει να μάθει τα πάντα για τους χρήστες του Facebook, δεν έχει παρά να συνεργαστεί με το ίδιο το Fa­cebook, προσλαμβάνοντας τον διευθυντή που φρόντιζε για την ασφάλεια των δεδομένων των χρηστών. (Ο Μαξ Κέλι, υπεύθυνος για την ασφάλεια των διδομένων τα οποία εμπιστεύονται 1 δισ. χρήστες στο Facebook, μεταπήδησε στην ΝSΑ το 2010).

Η ίδια η φιλοσοφία των εταιρειών του Ιντερνέτ μοιάζει με τη φιλοσοφία της NSA πολύ περισσότερο από όσο φαίνεται με την πρώτη ματιά - όπως οι εταιρείες Ιντερνέτ κερδίζουν από την εξελιγμένη ανάλυση και την πώληση δεδομένων χρηστών σε διαφημιστές, έτσι και η NSA πασχίζει για όλο και διεισδυτικότερα εργαλεία ανάλυσης μεγάλου όγκου προσωπικών δεδομένων. Η συνεργασία της NSA με τους μεγάλους παρόχους υπηρεσιών Ιντερνέτ (Google, Microsoft, Apple, YouTube, Skype, Fa­cebook, Yahoo κ.τ.λ.) που αποκαλύφθηκε από τον Σνόουντεν δεν είναι παρά η συνέχιση μιας πρακτικής παλιάς όσο και η NSA. Ξεκίνησε όταν στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο η Western Union υποχρεωνόταν να παραδίδει αντίγραφα των τηλεγραφημάτων και συνεχίζεται σήμερα με τη βοήθεια πανίσχυρων επιτροπών συντονισμού, στις οποίες συνεργάζονται εκπρόσωποι των εταιρειών τεχνολογίας και των μυστικών υπηρεσιών. Το πιο εντυπωσιακό από όσα αποκάλυψαν τα επίσημα έγγραφα του Σνόουντεν, ότι δηλαδή η NSA έχει απευθείας πρόσβαση στους σέρβερ των εταιρειών τηλεπικοινωνιών και Ιντερνέτ, διαψεύδεται από τις εταιρείες. Ποιόν πρέπει άραγε να πιστέψουμε; Τις εταιρείες που προσπαθούν απεγνωσμένα να διατηρήσουν την τρωθείσα αξιοπιστία τους ή το εσωτερικό έγγραφο της NSA που δεν επρόκειτο να διαβάσουμε ποτέ, αν ο Εντουαρντ Σνόουντεν δεν αποφάσιζε να ρισκάρει τη ζωή του για να μας το δείξει;