π. Πλακίδα Deseille: ΣΤΑ ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ - ΟΜΙΛΙΑ Α'

 

ΤΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ ΜΥΗΣΗ ΣΤΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΜΑΣ

ΣΤΑ ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ - ΟΜΙΛΙΑ Α'

Η εορτή των Θεοφανείων έχει μέσα στο χριστιανικό λειτουργικό έτος σημασία τουλάχιστον ισάξια με εκείνη των Χριστουγέννων. Αυτό φαίνεται κατ' αρχάς από την ίδια τη λειτουργική δομή της εορτής. Προηγούνται οι Μεγάλες Ώρες, οι λεγόμενες Βασιλικές, κατά τη διάρκεια των οποίων διαβάζονται κείμενα από την Παλαιά Διαθήκη που προτυπώνουν τα βασικά θέματα της εορτής. Στη συνέχεια, η αγρυπνία μοιάζει με εκείνη των Χριστουγέννων.

Τα Χριστούγεννα ο Κύριός μας έρχεται ανάμεσά μας, αλλά έρχεται σχεδόν μυστικά, φανερώνεται στη Μητέρα Του, την Παρθένο Μαρία, στον Ιωσήφ, στους ποιμένες και στους Μάγους που προσέρχονται από την Ανατολή· όλα αυτά, όμως γίνονται με εξαιρετική διάκριση, σχεδόν μυστικά, θα μπορούσαμε να πούμε. Μόνο δύο ευαγγελιστές, ο Ματθαίος και ο Λουκάς, συνέλεξαν από τα χείλη της Θεοτόκου, του Ιωσήφ και των κοντινών τους ανθρώπων αναμνήσεις σχετικές με τους πρώτους αυτούς μήνες, τα πρώτα χρόνια του Κυρίου.

Σήμερα πρόκειται για την επίσημη φανέρωση, θα λέγαμε, του Χριστού (Ματθ. γ' 13-17). Εμφανίζεται όντως ως ο Σωτήρ, ο οποίος έρχεται ανάμεσά μας και φανερώνεται πλήρως στον λαό Του. Και υπάρχει ένα πρόσωπο το οποίο παίζει ιδιαίτερο ρόλο στη φανέρωση αυτή: ο άγιος Ιωάννης, ο Πρόδρομος και Βαπτιστής. Είναι αυτός που εμφανίζεται σε όλα τα κείμενα που μας διηγούνται τη Βάπτιση του Χριστού· είναι ο Ιωάννης ο Πρόδρομος και Βαπτιστής του οποίου τη σύναξη τιμούμε την επομένη των Θεοφανείων· είναι ο Ιωάννης, ο μεγαλύτερος των προφητών· διότι, αν οι προφήτες προανήγγειλαν ότι ο Χριστός θα ερχόταν, ο Ιωάννης αναγγέλλει ότι ο Χριστός είναι ήδη ενώπιόν μας. Μας τον δείχνει, μας Τον κατονομάζει και καλείται να Τον βαφτίσει ο ίδιος. Στη διάρκεια των ιερών ακολουθιών των Θεοφανείων θαυμαστά τροπάρια προσπαθούν να εκφράσουν τα συναισθήματα του Βαπτιστού, την ταπείνωσή του και αυτό το ρίγος του θαυμασμού που τον διαπερνά ολόκληρο. 

Ο Χριστός λοιπόν έρχεται στον Ιορδάνη για να βαπτιστεί από τον Ιωάννη. Φανερώνεται ως αμαρτωλός μεταξύ αμαρτωλών, δείχνοντας με αυτό ότι αναδέχθηκε όλες τις αμαρτίες μας, πήρε πάνω Του την αμαρτία του κόσμου. Βέβαια, ο Χριστός δεν διέπραξε ποτέ την παραμικρή προσωπική αμαρτία· σήκωσε όμως πραγματικά στους ώμους Του την αμαρτία του κόσμου. Προσέλαβε την ανθρώπινη φύση με όλη την αμαρτωλότητά της, και αυτό θέλει να δείξει σήμερα, καθώς έρχεται να βαφτιστεί από το χέρι του Ιωάννη. Όπως ο ίδιος λέει, έρχεται «πληρώσαι πάσαν δικαιοσύνην» (Ματθ. γ' 15). 

Η βάπτιση αυτή του Χριστού περιβάλλεται με μια πολύ ιδιαίτερη σημασία, διότι με τη συμβολική αυτή πράξη, την είσοδό Του στα νερά του ποταμού και την έξοδό Του από αυτά, ο Χριστός ήδη προαναγγέλλει τον θάνατο και την Ανάστασή Του. Αναλαμβάνει την αμαρτία του κόσμου, εισέρχεται στα ύδατα· αυτά, όμως, δεν είναι πια καταστροφικά όπως εκείνα του Κατακλυσμού, αλλά είναι τα νερά που μεταμορφώνονται σε ποταμούς του Παραδείσου, σε ζωογόνες πηγές των οποίων τη ζωοποιό χάρη θα λάβουν εν συνεχεία εκείνοι που διά του Βαπτίσματος θα βυθιστούν σ' αυτά.

Πράγματι, με τη Βάπτισή Του στον Ιορδάνη ο Χριστός εγκαθιδρύει το μυστήριο του Βαπτίσματος, τόσο ως προφητικό σημείο του θανάτου και της Αναστάσεώς Του, ως και ως μυστήριο διά του οποίου μετέχουμε κι εμείς στον θάνατο και στην Ανάστασή Του. 

Εδώ πρέπει να παρατηρήσουμε πόσο πολλές εικόνες και προτυπώσεις της Παλαιάς Διαθήκης μπορούμε να διακρίνουμε στη σκηνή αυτή της Βαπτίσεως. Και πρώτα - πρώτα βέβαια είναι ο ίδιος ο ποταμός Ιορδάνης, ο οποίος είναι μια δεύτερη Ερυθρά Θάλασσα που διασχίστηκε τότε θαυματουργικά. Είναι η φωνή του Πατρός η οποία ακούστηκε ήδη κατά τη Δημιουργία και έδωσε την εντολή «Γεννηθήτω!» για όσα πλάστηκαν κατά τις έξι εκείνες ημέρες, και η οποία σήμερα διακηρύσσει την καινή κτίση διά του Υιού Του του αγαπητού. Και βλέπουμε και το Άγιο Πνεύμα να υπερίπταται με τη μορφή περιστεράς, πράγμα που μας παραπέμπει στις πρώτες εκείνες ημέρες της Δημιουργίας, διότι, όταν ο Πατήρ δημιουργούσε τον κόσμο, το Άγιο Πνεύμα ήταν παρόν. Το βιβλίο της Γενέσεως λέει πράγματι ότι «πνεύμα Θεού επεφέρετο επάνω του ύδατος» (Γεν. α' 2). Και σήμερα πάλι το Πνεύμα του Θεού υπερίπταται του Ιορδάνη υπό τη συμβολική μορφή περιστεράς, για να μαρτυρήσει ότι επιτελείται μια καινούργια κτίση διά του λόγου του Πατρός, αλλά και της δυνάμεως του Αγίου Πνεύματος.

Το ότι το Πνεύμα φανερώνεται υπό μορφή περιστεράς μας παραπέμπει σε ένα ακόμη χωρίο της Παλαιάς Διαθήκης, στο τέλος του Κατακλυσμού, όπου το έλεος του Θεού, η θεία συγνώμη, φανερώνεται με το περιστέρι που έστειλε ο Νώε και το οποίο επέστρεψε μεταφέροντας στο ράμφος του ένα κλαδί ελιάς (Γεν. η' 11). Το περιστέρι είναι το σύμφωνο της συμφιλίωσης του Θεού με την ανθρωπότητα. Και το περιστέρι που υπερίπταται πάνω από τα νερά του Ιορδάνη, πάνω από την κεφαλή του Ιησού κατά το Βάπτισμα, φανερώνει ότι όλος ο κατακλυσμός της αμαρτίας κατ' ουσίαν έχει εν δυνάμει τελειώσει, και ότι διά του Χριστού, διά του θανάτου και της Αναστάσεώς Του, η αμαρτία θα νικηθεί, ότι διά του Χριστού και εν Αυτώ τω Χριστώ ο Πατήρ συγχωρεί την ανθρωπότητα. Πράγματι, δεν είναι χωρίς σημασία το γεγονός ότι το Άγιο Πνεύμα φανερώνεται έτσι, με τη μορφή της περιστεράς, διότι αυτό μας θυμίζει πολλά. 

Στη συνέχεια, η ίδια η κατάδυση του Χριστού στο ποτάμι και η έξοδός Του από αυτό μας παραπέμπουν κατ' αρχάς στη διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας, στο πέρασμα εκείνο του Ισραήλ καθώς απελευθερώνεται από τη δουλεία του Φαραώ, τύπο του πνευματικού Φαραώ, δηλαδή του διαβόλου. Διαβαίνοντας την Ερυθρά θάλασσα ο Ισραήλ, δραπετεύει από τη σκλαβιά, όπως εμείς οι χριστιανοί διά του Βαπτίσματος δραπετεύουμε από τη δουλεία στους δαίμονες, για να μπούμε στην ελευθερία των τέκνων του Θεού. Μετά όμως από την Ερυθρά θάλασσα ο Ισραήλ έπρεπε να διασχίσει την έρημο· και αυτό θα το ξαναζήσει ο Χριστός, διότι, μετά από λίγες μέρες, το Πνεύμα θα Τον οδηγήσει στην έρημο, για να αντιμετωπίσει εκεί τον Σατανά, για να αντιπαρατεθεί προ αυτόν «ανακεκαλυμμένω προσώπω» (Β' Κορ. γ' 18) επί σαράντα μέρες· αυτές με τη σειρά τους μας θυμίζουν τα σαράντα χρόνια που πέρασε ο Ισραήλ στην έρημο, υφιστάμενος ποικίλους πειρασμούς. Για μας, οι σαράντα ημέρες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής που θα έρθουν σύντομα, θα αποτελούν υπόμνηση εκείνων των σαράντα ημερών που πέρασε ο Χριστός στην έρημο. 

Το βάπτισμα του Χριστού στον Ιορδάνη μάς θυμίζει και τη διάβαση του ποταμού αυτού από τον λαό του Ισραήλ, στο τέλος της σαραντάχρονης περιπλάνησής του στην έρημο από τον Ιησού του Ναυή, το όνομα του οποίου συμπίπτει με το όνομα του Κυρίου μας. Ο Ιησούς του Ναυή οδηγούσε τον λαό διά μέσου του Ιορδάνη, ο οποίος είχε θαυματουργικά στεγνώσει, όπως έγινε και με την Ερυθρά θάλασσα, τούτη τη φορά όμως για να μπορέσουν να μπουν στη Γη της Επαγγελίας. Κατά τον ίδιο τρόπο ο Χριστός με το βάπτισμά του μας παίρνει να μπούμε μαζί Του, πίσω Του, «εν αυτώ» (Ιω. α' 4, Α΄Ιω. δ' 13, 15-16) στην πραγματική γη της Επαγγελίας, που δεν είναι άλλη από τους ουρανούς· έτσι, σ' αυτήν ακριβώς την σκηνή του βαπτίσματος του Χριστού βλέπουμε τους ουρανούς να ανοίγουν. Αυτό καθόλου δεν στερείται σημασίας: δείχνει ότι μπορούμε τώρα, ακολουθώντας τον Χριστό, τον αληθινό μας Μωυσή, τον αληθινό μας Ιησού, να μπούμε στην αληθινή υπεσχημένη γη που είναι η Βασιλεία Του και στην οποία ήδη εισερχόμαστε διά του βαπτίσματός μας, τη μυστηριακή σημασία του οποίου πρέπει να ξαναζούμε σε όλη τη διάρκεια της χριστιανικής μας ζωής, προσδοκώντας την αποκάλυψη της ουράνιας ζωής. Ο μεγάλος ορθόδοξος συγγραφέας Νικόλαος Καβάσιλας, τον 14ο αιώνα, επέμενε πολύ στην ωφέλεια που αποκομίζουν οι Χριστιανοί όταν μελετούν τα κείμενα της ακολουθίας του Αγίου Βαπτίσματος· μας αποκαλύπτουν αυτό που είμαστε και ταυτόχρονα αυτό που οφείλουμε να γίνουμε· αυτό ήδη είμαστε εν δυνάμει και αυτό που οφείλουμε να γινόμαστε συνεχώς, με διαρκώς αυξανόμενη πληρότητα, σε όλη τη διάρκεια της χριστιανικής μας ζωής.

Η εορτή λοιπόν των Θεοφανείων μάς καλεί να σκεπτόμαστε συνέχεια το βάπτισμα που λάβαμε, να συλλογιζόμαστε πάντα το μεγάλο αυτό δώρο του Θεού το οποίο δεχθήκαμε, το δώρο που μας κάνει υιούς Θεού, που μας μπολιάζει στο Αναστημένο, στο ένδοξο Σώμα Του, στο Σώμα αυτό που αγίαζε τα ύδατα, αλλά και που εκχύνει εφ' ημάς, όσο ζούμε εδώ στη γη, ποταμούς χάριτος. Διότι κάθε Χάρις, κάθε μετοχή στη θεία ζωή προσέρχεται από την αγία και ένδοξη θεανδρική υπόσταση του Χριστού.

Όλα αυτά πρέπει να διακρίνουμε στην εορτή των Θεοφανείων και σ' όλα αυτά τα λειτουργικά κείμενα, τα τόσο λαμπρά, τόσο πλούσια που ποτέ δεν θα κατορθώσουμε να έχουμε διεισδύσει αρκετά μέσα τους. Και τότε ο Πατήρ θα μπορεί να σκύψει πάνω μας και να πει και για μας: «ούτός έστιν ο υιός μου ο αγαπητός» (Ματθ. γ' 17). Καθένας μας πρέπει να γίνει εν τω Μονογενεί Υιώ εξ υιοθεσίας υιός του Πατρός όχι κατά τρόπο νομικό και εξωτερικό, αλλά κατά κάποιο τρόπο βαθύτατα αληθινό διά της όντως μετοχής στη θεία ζωή.

Ας υλοποιούνται όλα αυτά όλο και πληρέστερα στη ζωή μας, καθώς θα συνεργαζόμαστε με τη θεία Χάρι που δεχθήκαμε κατά το βάπτισμά μας! Δόξα τω Πατρί και τω Υιώ και τω αγίω Πνεύματι, νυν και αεί κι εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.

Από το βιβλίο του π. Πλακίδα Deseille:

«Είσοδος στο Μυστήριο των Μυστηρίων».

Εκδόσεις «Έαρ»